باستانشناسان اروپایی که در جستوجوی آثار عتیقه به ایران آمدند
«از گنجیابی تا باستانشناسی» از تازههای انتشارات کتابخانه ملی ایران به قلم علی محمد طرفداری
در این کتاب، اطلاعاتی درباره پیشینه کاوشهای باستانشناسانه در تاریخ ایران و اسلام و دوره قاجار، سیر تاریخی حضور ایرانشناسان و سیاحان اروپایی در حفاریهای گنجیابی و گردآوری آثار عتیقه در دوره قاجار و پهلوی اول و بازخوانی رویکردهای ایرانشناسان در جستوجوی آثار عتیقه و کاوشهای باستانشناسی ایران ارائه شده است.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «از گنجیابی تا باستانشناسی» نوشته علیمحمد طرفداری است که به رویکردهای ایرانشناسی پرداخته که در جستوجوی آثار عتیقه و کاوشهای باستانشناسی به ایران» آمدهاند.
کتاب «از گنجیابی تا باستانشناسی: ایرانشناسان اروپایی و باستانشناسی ایران در دوره قاجار و پهلوی اول» از سلسله کتابهای «ایرانشناسی و اسلامشناسی» است و نشان میدهد که اروپاییان در زمره نخستین کسانی هستند که مسأله نگاه و برخورد اقتصادی و تجاری با آثار عتیقه و تاریخی را در ایران و سایر نقاط جهان رواج میدهند.
در این کتاب، اطلاعاتی درباره پیشینه کاوشهای باستانشناسانه در تاریخ ایران و اسلام و دوره قاجار، سیر تاریخی حضور ایرانشناسان و سیاحان اروپایی در حفاریهای گنجیابی و گردآوری آثار عتیقه در دوره قاجار و پهلوی اول و بازخوانی رویکردهای ایرانشناسان در جستوجوی آثار عتیقه و کاوشهای باستانشناسی ایران ارائه شده است.
همچنین سیر تحولات کاوشها و باستانشناسی شرقشناسان و ایرانشناسان اروپایی در تخت جمشید، مبانی حقوقی مالکیت آثار باستانی در ایران و غارت میراث تمدن باستانی در جیرفت از دیگر مطالبی است که در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
تاریخ تحولات باستانشناسی ایران به ویژه در سدههای اخیر از جمله موضوعاتی است که کمتر مورد توجه اهل تاریخ و پژوهشگران مسائل تاریخی ایران قرار گرفته است و جز بعضی پژوهشهای اسنادی و آثاری عمدتاً با موضوع تاراج آثار باستانی ایران از سوی بیگانگان و عمدتاً غربیان بیشتر مطالعات و بررسیهای صورت گرفته در این باب متعلق به محققان حوزه باستانشناسی است که در قالب کتابها و مقالات متعدد به شرح و توصیف و بررسی تاریخ علم باستانشناسی در ایران و نیز به معرفی کارنامه کندوکاوهای هیئتهای باستانشناسی خارجی و گزارش کاوشها و حفاریهای باستان شناسی گوناگون در نقاط مختلف کشور پرداختهاند.
این پژوهش بر مبنای سفرنامهها، گزارشها و آثار مستقیم سیاحان، جویندگان، شرق شناسان و ایران شناسان اروپایی به شرح و توصیف تاریخ تحولات باستانشناسی و جستجوهای باستانشناسانه و عتیقهیابی بیگانگان در ایران طی ادوار قاجار و پهلوی اول گردآوری شده و طی آن تلاش شده است تا سیر تاریخی جستوجوها و برخوردهای سیاحان و بررسان اروپایی در حوزه باستانشناسی و آثار عتیقه ایرانی بررسی و بازبینی شود.
در قسمتی از بخش «بازخوانی رویکردهای ایرانشناسان در جستوجوی آثار عتیقه و کاوشهای باستانشناسی ایران» آمده است: «جستوجو، گردآوری و خرید آثار و اشیای تاریخی و عتیقه یا به طور کلی «عتیقهجات» از سوی اروپاییانی که به هردلیل و به هرشکل در ایران عهد قاجار حضور داشته و زندگی میکردند، پدیدهای بسیار فراگیر و شایع است و غالب اروپاییانی که به نگارش شرح حال و گزارش مسافرتها و مطالعات خود درباره ایران دست زدند، به این موضوع نیز اشاراتی کوتاه یا مفصل داشته و جزئیات گاه ارزشمند و منحصر به فردی را از چگونگی گردآوری، حفاری در محوطههای تاریخی و نحوه خرید و فروش و همچنین جعل این قبیل آثار و اشیا در نوشتههای خود ذکر کردهاند.
از زمان ورود گسترده اروپاییان جستوجوگر اشیای عتیقه و قدیمی به ایران، پدیده جعل و ساخت آثار عتیقه بدلی و مجعول نیز در ایران رواج مییابد که بنا به نوشتهها و سفرنامههای اروپاییان و نیز برخی منابع داخلی مهمترین گروه فعال در این حوزه یهودیان ایران به ویژه در شهرهای اصفهان و همدان بودند که به خصوص در جعل سکههای تاریخی و نسخ خطی بیش از سایر بخشهای مربوط به آثار عتیقه فعال بودهاند.
این روند جعل و ساخت اشیای تاریخی ساختگی و قلابی، روندی است که البته تا زمانه حاضر نیز ادامه داشته است و بی تردید دامنه این جعل و تقلب در حال حاضر بخش گسترده و ناشناختهای از آثار و اشیای تاریخی و نسخههای خطی موجود در موزهها و کتابخانههای عمومی و شخصی در سراسر جهان را دربرمیگیرد که در عین حال به دلیل اهمیت بعد تجاری و اقتصادی این آثار، هیچگاه تمایل گسترده، فراگیر، ملی و نظام بندی نسبت به شناسایی و از رده خارج کردن این دسته از آثار، اشیا و نسخههای خطی مجعول در هیچ گوشهای از جهان ظهور و بروز پیدا نکرده است و تنها برخی از محققان و باستانشناسان نظیر مجتبی مینوی و اسکار وایت موسکارلا بودهاند که نسبت به گستره اشیای باستانی و عتیقه و نسخههای خطی مجعول و تأثیر سوء آنها در مطالعات علمی و تاریخی و ادبی واکنش نشان دادهاند.»
«از گنجیابی تا باستانشناسی» در 202 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 28 هزار تومان از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منتشر شده است.