سرقت داربست‌های حفاظتی محوطه شاه‌نشین رسکت ، پس از سرقت گچبریها
سرقت داربست‌های حفاظتی شاه‌نشین رسکت، پس از سرقت گچبریها
در حالیکه در سال 1394 اخباری مبنی بر سرقت گچبریهای به دست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی دهه 80 در محوطه شاه‌نشین رسکت منتشر شده بود؛ اخیرا اطلاعاتی مبنی بر سرقت داربست‌های حفاظتی این محوطه در غفلت مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران شنیده می‌شود.
سال 1394 خانم علی‌اصغر خبرنگار حوزه میراث‌فرهنگی، گزارشی مبنی بر سرقت گچبریهای به دست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی سال 1385 تا 1388 تهیه نمود، در این گزارش آمده است: «گچبریهای منحصربه‌فرد مسجد بازمانده از دوران آل‌بویه ناپدید شدند. اهالی رسکت از هفت سال پیش با کشف این مسجد، که نشان از شهر تاریخی پریم داشت، به هویت سرزمین پدری‌شان می‌بالیدند، اما حالا خبر از دزدیده شدن گچبریهای آن می‌دهند، و این در حالی است که گچبریهای دوران آل‌بویه با وجود دو نگهبان سازمان میراث فرهنگی به سرقت رفته‌اند.»
مهدی ایزدی، معاون وقت میراث فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با «شبکه آفتاب» در سال 1394، حفاری غیر مجاز در شهر پریم را تایید کرده و گفته بود: «در حال حاضر اطلاعات زیادی در مورد این اتفاق در دسترس نیست اما دستور پیگیری این حفاری غیرمجاز داده شده و به‌زودی عکس‌های مرتبط با آن برای بررسی بیشتر از سوی کارشناسان مربوطه ارائه می‌شود.»
مهدی عابدینی عراقی، باستان‌شناس که تپه‌ی شاه‌نشین رسکت و مسجد نویافته‌ی دوره‌ی آل‌بویه در شهر قدیم پریم را کاوش کرده است، در این گزارش بر اهمیت این گچبریها تأکید کرده و گفته است: «این اتفاق تأسف‌برانگیز است. گچبریها گنجینه‌ی بازمانده از مسجد تاریخی شهر دیرینه‌ی پریم محسوب می‌شود و باید به بهترین شیوه از آن‌ها حفاظت و نگهداری می‌کردند. درحالی‌که معمولاً دسترسی به این گچبریها از سوی بازدیدکننده‌ها آسان بود. باید گفت که پیش از ناپدید شدن این گچبریها، آن‌ها شرایط مناسب حفاظتی نداشتند و از سوی عوامل طبیعی و انسانی مرتباً به تخریب تهدید می‌شدند.»
حالا پس از گذشت پنج سال از حفاری غیر مجاز در محوطه شاه‌نشین رسکت، خبری از گچبریهای سرقت شده نیست، و به فراموشی سپرده شده‌اند؛ این درحالی است که براساس اطلاعات محلی اخباری مبنی بر سرقت داربست‌های حفاظتی محوطه کاوش شاه‌نشین رسکت به گوش می‌رسد. پس از سرقت آثار فرهنگی محوطه، سرقت پوشش مسقف، این محوطه را در معرض آسیب‌های جدی از جمله نزولات جوی قرار خواهد داد.
موضوعات مرتبط:
نخستین فصلنامه‌ی تاریخ و باستان‌شناسی مازندران منتشر شد
محوطه شاه‌نشین رسکت
مطالعات و کاوش باستان‌شناسی در محوطه شاه‌نشین روستای رسکت شهرستان ساری از سال 1385 تا 1388 در سه فصل توسط مهدی عابدینی عراقی با هدف شناخت آثار مختلف در پیرامون برج رسکت، شناخت آثار شهری و بررسی احتمال وجود ابنیه مشابه با برج صورت گرفته است.
نتیجه کاوش در این محوطه، کشف بنایی چهارطاقی و ستوندار در مرکز محوطه است که در اطراف خود دارای فضاهایی خشتی بوده است؛ فضای مرکزی توسط تزیینات پرکار گچبری زینت یافته است. تاریخ این بنا باتوجه به سفال‌ها و سکه‌ی به دست آمده، به دوره آل بویه می‌رسد.
فضاهای معماری بنای محوطه شاه نشین شامل یک فضای مرکزی و فضاهای جانبی است. دیوارهای بنا در بخش فضای مرکزی (تالار اصلی) از سنگ و ملات گچ ساخته شده است که بر روی آن لایه‌ای از اندود گچ کشیده شده است. هم چنین ستون‌های بنا در فضای مرکزی نیز از سنگ و ملات گچ مزین به گچبری است.
با توجه به آوارهای به دست آمده و به خصوص قطعات بزرگ با فرم منحنی وجود پوشش گنبدی در فضای مرکزی حتمی است. پوشش‌ها در قسمت‌هایی با مصالح سنگ و آجر با ملات گچ اجرا شده است. (شیوه اجرای تاق‌ها با سنگ و گچ که متعلق به دوره ساسانیان است) در فضای مرکزی انبوهی از گچبری با نقوش متنوع و کتیبه‌های گچی کشف گردید. کف این فضا با آجرهایی به ابعاد 27×27 سانتی‌متر فرش شده است. فضاهای جانبی در اطراف این تالار ستوندار از خشت ساخته شده است که بر روی سطح فضاهای داخلی آن اندود گچ کشیده شده است و سطح خارجی دیوارهای خشتی با یک لایه آجر پوشانده شده است. پوشش سقف در فضاهای جانبی با توجه به کشف سفال‌های سقف در گمانه‌ها و هم چنین بقایای چوب‌ها در میان آوارها، به صورت سفال‌پوش و شیب‌دار بوده است.
این تالار دارای 4 ورودی است (با توجه به قرینه بودن بنا) که سه ورودی آن در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی کشف شده است و ورودی چهارم نیز در ضلع شرقی قرار دارد. با توجه به گمانه‌های حفاری شده در محوطه شاه نشین، آن چه از پلان بنا دیده می‌شود یک تالار ستوندار مرکزی است که توسط فضاهای خشتی احاطه شده است. فرم کلی پلان مربع شکل است که گوشه‌های این مربع با پخی‌هایی تبدیل به فرم هشت نیم هشت شده است. این فضا دارای 4 ستون در هرضلع و مجموعا 12 ستون است. ستون‌ها در فاصله 5/1 متری از دیوارها قرار گرفته‌اند که با توجه به شواهد به جای مانده (بقایای پاکار تاق) بر روی دیوار و ستون‌ها، پوشش سقف در حد فاصل ستون و دیوار پوشش منحنی (تاق) است. ارتفاع موجود دیوارها 80/2 متر و ضخامت دیوار ها در حدود 90 سانتی‌متر و جنس آن از سنگ و ملات گچ است که بر روی آن اندود گچی کشیده شده است. در خصوص پوشش تالار مرکزی با توجه به آوارها و هم چنین کشف آجرهایی با چیدمان ضربی احتمال پوشش گنبدی شکل وجود دارد. این فضا مزین به گچبرهایی با نقوش متنوع و کتیبه کوفی بر روی دیوارها، تاق‌ها و ستون‌ها است.
در تزئینات گچبریهای محوطه شاه‌نشین از تنوع و تکرار نقش مایه‌های گیاهی همچون برگ‌های کنگر، نخل، خطوط اسلیمی و … بهره گرفته شده که با استفاده از قوانین هندسی درون قاب‌بندی‌های مختلف اشکالی نظیر دایره، مربع، لوزی و … طراحی شده‌اند. در برخی از نمونه‌های کامل به دست آمده خطوط تشکیل دهنده به طور حتم با تکرار در ادامه قسمت‌های دیگر، هماهنگی قابل توجهی در ارائه نقوش به وجود آمده است.
همانطور که اشاره شد، مهم ترین ویژگی این گچبریها، تنوع نقوش گیاهی و هندسی است. این گچبریها که در نگاه اول هنر گچبری پیش از اسلام را برای هر پژوهشگری تداعی می‌کند به حتم و با توجه به تاریخ ساخت بنا در قرون 5 و 4 هجری بیانگر این موضوع است که هنر گچبری در این منطقه وام‌دار مستقیم هنر به جای مانده از دوره ساسانی است.
